روابط و سیاست خارجی افغانستان و ایران

در آمدی کوتاه: کشور افغانستان و ایران در امتداد تاریخ خویش خاطرات مشــترک دارد که این دو کشور را به هم پیوند می دهد، چه این زیر حکمران بودن آن کشور به دست کوروش باشد و یا اینکه آن کشور زیر تسلط احمد شاه ابدالی باشد. مهم این جاست که بعضی عناصر باعث شده که این دو کشور به هم در ارتباط باشد. از جمله می توان مشترکات زبـــــانی بین دو کشور را بر شمرد و که هیچ ایرانی با خواندن اشعار مولانا بلخی احـــــساس نمی کند که بیگانه است وهمین طور یک افغانی با خواندن اشعار حافظ. این زبان مشترک باعث شده که این دو کشور دریک حوزه تمدنی به نام فارس و یا خراسان به علاوه تاجکستان قرار گیرند . بر علاوه این مبنـــــا مبنای دگر که ان عبارت از جغـــــرافیا است، نیز این دو کشور را محکوم به ارتباط کرده است. افغانستان با ایران سرحد طولانی دارد و در دو سوی مردمان با عنعــــــنات مشترک زندگی می کنند . ازعوامــــل دیگر ارتباط که عامـــــل معاصر است می توان عامل تجاری نام برد که نا چار این دو کشور ارتباطاط بایــد داشته باشند و کالا های تجاری بین این دو کشور صادر و وارد گردد. مورد دیگر که بعضی کارشناسان ایرانی آن کمرنگ خوانده عامل دینی است که این دو کشور از بعـــــد دینی دارای دین واحد بوده که گاهگاهی این احساس باعث توجه به هم دیگر شده است.

ما روابـــط این دو کشور را در دوران حکـــومت آقای کرزی به برسی می گیریم ، روابط این دو کشور از زمان که نشست بن برگزار شد نه نحـــــوی قابل پیش بینی برای سالهای آینده شد. چون افغانستان با بلــــــوک غرب پیمان بست که در آن آمریکا دشمن تعریف شده ایران سهم به سزای داشت. در آغاز تصور می شد که ایران با این کشور قطع روابط خواهد کرد اما زمان کـــــه غرب به خصوص آمریکا و هم پیمانان ناتو اش موضــــع محتطانه را به پیش گرفت این روابط دو باره به شکل بسیار کند و قوی از سر گرفــــــته شد. این موضع آمریکا از حسن  نیت اش نبود بلکه دریافته بود که نیاز هــــای اساسی به آن کشور دیده می شود. ایــــــران از حضور نیروهای خارجی در افغانستان ناراحتی خویش را بارها  ابراز کرده و این حرکت آن کشور بعضی مو ضوعـــــات را تلـــــــــویحی بیان می دارد که ما به آن خواهیم پرداخت.

از سوی دگر ایران بنا به این که از سوی شورای امنیت تحریم شده و عملا نیروی ها ی ایســـاف در این کشور حضور دارد . احساس خطر محسوس را در کنار خویش مشاهده می کند و درپی آن است که به نحوی این کـــشور را مانند سد بسازد تا از حملات احتمالی در امان با شد . چــــون نمی توانـــد با استفاده از ابزار های محسوس و آشکار استفاده نمـــــــاید ناچــــــار دست به اقدامات چون پول دادن به مقامات افغانی برای این منظور استفاده می نماید.  " داود زی" ریس دفـتـــــــر آقای کرزی چندین بار از مقامـــــات ایرانی در هواپیما و جاهای دگر پول دریافت کرده است که این موضوع در همـــــــین اواخر افشا شد این سیاست مرموز ایران را پرده بر می دارد . در آغـــــــــاز کرزی از این موضوع پول گرفتن اظهــــار بی اطلاعی کرد اما بعد اعلان شد که این پول در امور باز سازی کشور به مصرف رسیده است.

ایران و طالبان: در جریان سال گذشته 89 یک سایت خبری به نـــام ویکـــی لکس اسناد مبنــــی بر این که ایران و پاکستان هردو به طالبان کمـــــک های تجهیزاتی می کند را به نشر رساند که به مدت یک فصل سال افکار عمومی جهان به خود جلب کـــــــرد. با نشر این اسناد که موارد تخطی های نیروهای آمریکای در آن نیز دیده می شد "جولیانا ویکی لکس" به جـــــرم خود ساخته گی تجاوز جنسی محاکمه شد. این اسناد که اضافه از صــــد هزار سند است این امر را نیز برملا کرد که به طالبان در بدل قتل هر بزرگ افغان 2000 و یا3000 دالر از سوی کشور هـای همسایه پرداخت می شده  است.

این نوع مداخلات ازسوی ایران در زمان حکومت طالبان نیز توسط نشـــــر کتاب به نام رد پای فرعون به قلم  نویسنده افغانی رزاق مامون نیز به نشــر رسید که در این اواخیر  بالای او تیزاب پاشیده شد.

این نشان گــــر آن است که کشور ما در یک وضع غیرقابل پیش بینی قرار دارد.

روابط تجاری: بنا بر نوشته خبرگزاری بی بی سی در سال 2010 میلادی نزیــــک  45000 میلون افغانی بین ایران افغانستان تبادله تجاری شده است که این رقم یک رقم قابل توجه است و نکته مهم این جاست که افغانستان از ایران مواد ساختمانی و پلاستیک و نفت و غیره را وارد می نماید . در مقابل افغانستان کالای مهم را به آن کشور صادر نمی سازد، که ارزش اقتصادی زیاد داشته باشد . چون این کشور به این پیمانه بـــزرگ نیازمند کشور های همسایه است؛ کشور های همسایه نیز از نقطه ضعف این کشور به عنـــوان اهرم فشار در روابط خویش استفاده می نماید .  سیاست ژانوسی کرزی که گاهی از امریکا انتقاد و گاهی هم تشکری می ناشی از همی جا می شود چون در آن سوی سرحد ایران و یا پاکستان اموال تجاری این کشور توقف داده می شود که ما نمونه های زیاد داریم به گونه مثال سال قبل کــــــه ایران مواد نفتی را به بهانه این که از آن نیروهای خارجی استفاده می کند را به مدت دیری متوقف ساخت . این مساله ها باعث شد که آقای کرزی دچار اظطراب سیاسی در روابط سیاسی اش شود.  این وضع سیاسی که امروز افغانستان دارد بدتر از دوران های قرن نزدهم وبیستم است چون این حقیقت مسلم که درآن زمان ما به دهل یکی می رقصیدیم و حالا به چندین دهل.

نشست وزرای خارجه ایران، پاکستان و افغانستان (جدی، 88):

در یک نشست که وزرای خــــارجه ایران و افغـانستان وپاکستان در پایتخت پاکستان، اسلام آباد شرکت نمودند، کشور های همسایه به همـــــــکاری های خویش در زمینه های بازسازی و مبارزه با تروریزم تاکــــــید نمودند و آقای اسپنتا وزیر خارجه این کشور اعلان داشتند که «ما را به تنش هـــای خویش شریک نسازید» یعنی این که ما در تنش های میان ایران و امریکا  ازیک سو و تنش های میان پاکستان و هند کاری نداریم و این نباید نقطه توجــــه روابط مان باشد.

تدوین اصول سیاست خارجی افغانستان:

افغانستان کشوری است که با وجود آن که در اکثر کشور های جهان اصولنامه سیاست خارجـی خویش را که خطوط روابط شان را مشخص می ســــــــازد به صورت تعریف شده ومدون دارند. اما افغانستان در طول روابط خویش با کشورهای همسایه و دگر کشور های جهان دارای اصــــول سیاست خارجی نبوده اما در دوران حکومت کرزی این اصول نامه تدوین شد.

دکتر رنگین دادفر اسپنتا وزیر امور خارجه افغانستان گر چند در آغاز فعالیت خویش در وزارت امور خارجه وعده داده بود که تدوین این اصول از جمـله اولویت کاری وی است؛ اما تا سال 88 اقدام به عمل نیاورد. از سوی هم این در زمان بود که انتخابات دور دوم ریاست جمهوری در پیش روی دولت قرار داشت و اکثر کـــــارشناسان مخالف دولت این اقدام وازارت خارجه را یــک اقدام برای جلب همایت مردم قلمداد کرده اند. با آن هم این اصول نامه تدوین یافت.

این اصــــول نامه دارای یازده ماده است که در مورد روابــــط این کشور به صورت کلـــی چنین پرداخته است: اساس تمام روابط این کشور بر اســـــاس اصل عدم مداخله به امور کشور های دگر و صلح جهانی می باشد. یعنی این کشور روابط مانند یک روابط سالم سیاسی را خواهد داشت. در مورد کــشور های همسایه مورد اصالت حسن همجواری و احترام به حق مالکیت را مبنای روابط تعریف کرده است. این اصل شاید از این کشور تا حدی رعایت شـــــود اما به کشور هــــای همسایه گمان نمی رود که به چنین امر اصالت قایل شوند.

در مورد کشورهای اسلامی که افغانستان عضو سازمان کنفرانس های اسلامی است و در منشور آن تذکر داده شده در روابط به کشور های اسلام تــــقدم داده شود و این اصول نامه روابط مستحکم را بیان داشته است که در رابطـــــــه با کشور های اسلام اجرا خواهد شد.  ماده نهم این منشور ویـــــا اصــــــول نامه چنین بیان می دارد:«روابط ما با امریکا بر اساس منافع مشترک و بلند مـــدت تعین شده است.» این اصل یک نقض را در خــــــود می پروراند وآن این که منافع مشترک تعریف ناشده است. در مورد قدرت های منطقه ی آسیای مانند هند، چین و روسیه ایجاد روابط دوستانه را تعین داشته است.

نقد های که این منشور دارد این است که اصول نامه از جنبه اجرای کـــــــم برخورد ار است و به گونه مثال تضاد های موجود در رابطــــــــه با ایران و امریکا در این منشور منشور را دچـــار نقض خودی کرده است .  از سوی هم کارشناسان روابط بین اللمل افغانستان هشدار داده اند کــــه این منشور به یک متن حقوقی خوشبینانه می ماند تا یک اصول سیاست خارجی کارآ. با و جود آن هم این یک اقدام نیک است ما آن را برداشته ایم و کمک خواهد کرد که ما تا حدی از تشدد در روابط خارجی خویش بدر آیم.

تنش های روابط: در روابط بین ایران وافغانستان یک موضـــــوع بسیار ازهمه باعث تنش های بزرگ در روابط بین این دو کشور شده است . ایـــن موضوع مورد اعمال خشونت و برخورد خشن با مهاجرین افغانی از ســـوی مقامات ایرانی است، که این امر هم از سوی موافقین حکومت آقای کرزی و هم از سوی منتقدین آن انتقاد شده است و این امر باعث بعضی تنش ها گردیده است که آشکارا مقامات دولتی از ایران مبنی بر بی توجهی دولت ایــــران به وضع معیشی مهاجرین افغانی و اعمال خشـــــونت بار شان بر آشفته است. در موارد هم رسانه مانند طلوع دست به نشر تصاویر که حاکی از قتل افغانیان به ضرب گلوله توسط نیروهای انتظامی ایران است زده است و این خـــود باعث تغیر افکار عمومی در قسمت ایران گردیده است.

مورد دگر از تنش ها این است که هر چند گاهی که دولت کرزی با دولت های خارجی رقیب ایران دارای روابط قوی می شود دست به اقدام های تحریم آمیز می زند مانند بند کردن بندر تجارتی در زمان که در کابل نشست بــزرگ دایر شده بود .  از این اقدام دولت ایران می توان دریافت که اصـــــل روابط آن با کشور فراتر از مسایل اقتصادی است چون در این اواخر مقامات ایرانی اعلان داشتند مبلغ اضافه از یک میلیارد دالر صادرات در افغانستان داشته ایـــم با آن هم در مواقع دست به توقف دادن اموال تجار افغانی می زند خارج از این کــه چه مقدار ضرر به آن کشور و این کشور وارد می شود. ویا به قـــــــولی دگر مساله ایدیولوژیکی اصالت دارد.

در دیدار معاون وزارت مهاجرین آقای فضل احمد عظیمی با معاون وزارت کشـــــور آقای علی عبدالهی به تاریخ 29حمل سال جدید آقای عبـــــــــــدلهی اظهــــــار داشتند:« روابط ایران و افغانستان برپایه برادری استوار است.» و این نوع اظهار در نوع خود تازه نیست اما با آن هم ما این امر به فــــال نیک می گیریم و از سوی دگر ابراز د اشته است کـــــه ما 14000دانشجو را تقدیم جامعه افغانستان کردیم تا مصدر خدمت به این مردم شود. ایران کشوری است که در حوزه های فرهنگی از همه بیشتر توجه کرده است که ما شـــــــاهد باز کـــردن نمایشگاه های کتاب در کابل و ولایات هستیم و از سوی هــــــم نماینده دانشگاه آزاد اسلامی نیز در کابل شروع به فعالیت نموده و از دانشگاه دگـــــر به نام پیام نور نیز می توان نام برد.

نتیجه: از برسی متن قبلی بر می آید که ایران در مقابل افغانـــــستان دارای دو نـــــوع سیاست است؛ اول سیاست آشکار مانند کمک های فرهنگی و مبادلات تجاری و غیره . دوم سیاست پنهان کـــــه شامل کمک به دهشت افگنان طالب و دادن پول به مقــامـــات افغانـــی به منظـــور در یافت اطلاعات کشوری . ودر مقابـــل افغانستان دارای سیاست مضطرب در مقــابل ایران است؛ که گاهی متهـــم به مداخله نموده و گاهی هم بــرادر خواندن و نقش آنان در بازســـازی کشور مهم قلمداد کردن است را شامل می شود.